PRO MARI

De gezondheid van de oceaan wordt in grote mate beïnvloed door consumentengedrag. Visconsumptie draagt bij aan overbevissing, plasticgebruik leidt tot vervuiling, en chemische producten belasten het milieu. Zelfs financiën van consumenten kunnen indirect schade veroorzaken via investeringen in schadelijke industrieën.

Gedragsverandering van de consument – zoals kiezen voor duurzame vis, minder plastic en milieuvriendelijke producten – kan de druk op mariene ecosystemen aanzienlijk verlagen. Consumenten spelen daarmee een belangrijke rol in oceaanbescherming.

Koraalriffen behoren tot de meest biodiverse ecosystemen ter wereld, maar staan wereldwijd onder druk door klimaatverandering, vervuiling en overbevissing. Een snelgroeiende herstelmethode is de inzet van koraalkwekerijen. In deze gecontroleerde omgevingen worden jonge koralen opgekweekt en later teruggeplaatst op beschadigde riffen.

Hoewel de techniek succesvol blijkt op kleine schaal, zijn er ook beperkingen: het proces is arbeidsintensief, gevoelig voor ziektes, en kan slechts slagen als de bredere oorzaken van rifdegradatie tegelijk worden aangepakt. Koraalkwekerijen zijn dus een waardevol hulpmiddel, maar geen structurele oplossing.

Vroeger maakten zeelieden gebruik van instrumenten zoals het kompas en de sextant om hun positie te bepalen. Met de sextant werd de hoek tussen de horizon en een hemellichaam gemeten. Deze gegevens werden gecombineerd met tijdmetingen om de geografische positie te berekenen. Dit proces vereiste kennis van sterrenbeelden en het correct interpreteren van navigatiekaarten. De nauwkeurigheid was beperkt en afhankelijk van weersomstandigheden.

Tegenwoordig gebruiken schepen satellietnavigatie, met name het Global Positioning System (GPS). GPS maakt gebruik van signalen van meerdere satellieten om de exacte locatie van een schip te bepalen. Deze methode is onafhankelijk van zichtbaarheid en weersomstandigheden en biedt een nauwkeurigheid binnen enkele meters. Daarnaast worden digitale kaarten en automatische identificatiesystemen gebruikt om de veiligheid en efficiëntie te verhogen.

Traditionele methoden vereisten veel vaardigheid en waren minder nauwkeurig. Moderne technologieën bieden hogere precisie en gebruiksgemak. Desondanks blijft kennis van traditionele navigatietechnieken waardevol als back-up bij uitval van elektronische systemen. De combinatie van beide methoden verhoogt de betrouwbaarheid van de navigatie op zee.

Boorplatformen in zee spelen al lange tijd een centrale rol in de winning van olie en gas. Ze leveren een belangrijke bijdrage aan de energievoorziening en economie, maar brengen ook ecologische risico’s met zich mee. Geluidsvervuiling, lekkages en schade aan de zeebodem zijn bekende gevolgen. Daarnaast draagt natuurlijk de verbranding van fossiele brandstoffen bij aan de wereldwijde CO₂-uitstoot.

In het kader van de klimaatdoelstellingen neemt de maatschappelijke en politieke druk op boorplatformen toe. Terwijl sommige landen investeren in afbouw en strengere regelgeving, verlengen anderen de levensduur van bestaande platforms om energiezekerheid te waarborgen.

Een opvallende ontwikkeling is dat verlaten boorplatformen zich ontwikkelen als kunstmatige riffen, waar zeeleven zich kan vestigen. Toch blijft de centrale vraag of fossiele winning op zee nog past binnen een toekomstgericht energiebeleid.

Microplastics – dat zijn plasticdeeltjes kleiner dan vijf millimeter – worden wereldwijd aangetroffen in oceanen. Ze ontstaan door het uiteenvallen van grotere stukken plastic afval of worden bewust toegevoegd aan producten zoals scrubs en tandpasta. Jaarlijks komen miljoenen tonnen plastic in zee terecht, waar het zich ophoopt op bijvoorbeeld zeebodems, en zo een langdurige vervuilingsbron vormt.

Deze plastic deeltjes worden opgenomen door plankton, vissen, schelpdieren en uiteindelijk ook door grotere roofdieren. Via de voedselketen komen microplastics op ons bord terecht. Wetenschappers hebben inmiddels plasticdeeltjes aangetroffen in menselijk bloed en weefsels. Hoewel de gezondheidseffecten bij mensen nog niet volledig bekend zijn, wijzen voorlopige studies op mogelijke verstoringen van het immuunsysteem en hormonale balans.

Naast ecologische en gezondheidsrisico’s, vormen microplastics ook een bedreiging voor de economie. Visserij, toerisme en maritieme sectoren ondervinden schade door vervuilde ecosystemen. Beleidsmaatregelen zoals Europese wetgeving tegen wegwerpplastic en het microplasticverbod in cosmetica zijn stappen in de goede richting, maar experts benadrukken dat drastische vermindering van plasticproductie en beter afvalbeheer cruciaal blijven om de vervuiling écht aan te pakken.

De Marker wadden is een groep kunstmatige eilanden in het Markermeer, aangelegd sinds 2016 met als doel ecologisch herstel. Het gebied is opgebouwd uit zand, klei en slib uit het meer zelf. Door deze materialen slim te gebruiken, zijn nieuwe eilanden, ondieptes en rietvelden ontstaan. Daarmee biedt het project een technisch antwoord op een ecologisch probleem: het troebele, voedselrijke maar soortenarme water van het Markermeer.

In de afgelopen jaren zijn duidelijke effecten zichtbaar. Broedvogels keren terug, de waterkwaliteit verbetert lokaal en wetenschappers signaleren een toename in biodivan het gebied een belangrijk experiment, niet alleen voor Nederland, maar ook voor soortgelijke projecten wereldwijd.

Tegelijk roept het project vragen op over de rol van de mens in de natuur. Hoe duurzaam zijn dergelijke ingrepen? En waar ligt de grens tussen herstel en ontwerp? De Marker wadden tonen aan dat actieve sturing soms noodzakelijk is, maar onderstreept ook het belang van de natuur haar gang laten gaan.

We zijn op de maan geweest. Meerdere keren. En terwijl er plannen zijn voor maanbases, hebben we op aarde nog lang niet alles ontdekt. Vanwege de extreme omstandigheden weten we in vergelijking erg weinig van de oceaanbodem.

Meer dan 80% van de oceaanbodem is nog niet in kaart gebracht. Die cijfers zijn opvallend als je bedenkt dat de oceaan 70% van de aarde beslaat. Het diepste punt – de Marianentrog – is elf kilometer onder zeeniveau. Slechts een handjevol mensen is er ooit geweest. En dat terwijl er twaalf mensen op de maan hebben gelopen.

Dat komt niet omdat de oceaan onbelangrijk is. Integendeel. De oceaan produceert het grootste deel van onze zuurstof, beïnvloedt ons klimaat, voedt miljarden mensen en slaat gigantische hoeveelheden CO₂ op. Maar de diepzee is ook moeilijk te bereiken, onvoorspelbaar en destructief voor apparatuur. De ruimte is in sommige opzichten eenvoudiger.

Toch is het opmerkelijk: we investeren miljarden in raketten en ruimtepakken, maar veel minder in het verkennen van een ecosysteem dat dichtbij is. Misschien wordt het tijd dat we net zo nieuwsgierig worden naar de bodem van de oceaan als naar de maan.

Door zeespiegelstijging en droogte wordt landbouwgrond in Nederland steeds zouter. Voor veel gewassen is dat een probleem, maar niet voor zeekraal. Deze zouttolerante plant groeit juist goed op verzilte bodems en heeft nauwelijks zoet water nodig.

In Nederlandse kustgebieden wordt geëxperimenteerd met de teelt van zeekraal, vaak met brak of zout restwater. Het is een innovatieve manier om onbruikbare grond weer te benutten. Bovendien draagt zeekraal bij aan kustbescherming door sediment vast te houden.

De markt groeit. Zeekraal ligt al in de supermarkt en op het bord van restaurants. Voor boeren kan het een duurzaam alternatief zijn in gebieden waar gewone teelten niet meer werken.

De orka staat bekend als een indrukwekkende jager, maar is ook erg sociaal. Deze wereldwijd voorkomende dolfijnen soort leeft in hechte familiegroepen, communiceert met eigen dialecten en past slimme jachttechnieken toe. Sommige groepen specialiseren zich in het vangen van vis, andere zeehonden of zelfs haaien. Ze werken samen, delen kennis en ontwikkelen gedrag dat per groep kan verschillen. Dit kan zelfs als een vorm van cultuur gezien worden.

De orka jaagt niet alleen met kracht, maar ook met strategie. In poolgebieden creëren ze bijvoorbeeld golven om prooien van ijsschotsen te spoelen. Zulke methodes worden niet instinctief aangeleerd, maar sociaal doorgegeven. Wetenschappers onderscheiden inmiddels verschillende ecotypes, met elk hun eigen gewoonten en leefwijzen.

Met een groot brein, sterke sociale banden en cultureel gedrag vormt de orka een fascinerend dier om te bestuderen. Niet alleen als roofdier, maar vanwege het complexe sociale gedrag.  

Diepwaterkoraal groeit op grote diepte in koude, donkere delen van de oceaan, vaak vanaf 250 meter deep. In tegenstelling tot tropisch koraal leeft het zonder zonlicht en maakt het geen gebruik van fotosynthese. Het haalt voedingsstoffen uit het water, vooral door plankton op te vangen met kleine tentakels.

De meeste diepwaterkoralen groeien zeer langzaam. Sommige vormen kolonies die duizenden jaren oud zijn. Deze riffen kunnen honderden meters groot worden en vormen leefgebieden voor allerlei dieren: vissen, krabben, zeesterren en sponzen. Ze zijn belangrijk voor de biodiversiteit van de diepzee.

Toch zijn ze kwetsbaar, bijvoorbeeld diepzeemijnbouw en opwarming van de oceaan vormen risico’s. Omdat het koraal langzaam groeit, is herstel na schade bijna onmogelijk op korte termijn. Er is nog veel onbekend. Veel riffen zijn pas de afgelopen decennia ontdekt. Wetenschappers proberen nu beter te begrijpen welke soorten er leven en wat er nodig is om ze te beschermen.

Diepwaterkoraal is geen publiekstrekker zoals het Great Barrier Reef, maar speelt wel een cruciale rol in het mariene ecosysteem. Het verdient daarom meer aandacht in onderzoek en beleid.