Zuurstof is essentieel voor bijna alle organismen in de oceaan. Maar er bestaan gebieden in zee waar het zuurstofgehalte zo laag is dat er bijna niets kan leven. Deze gebieden worden “dode zones” genoemd. We kijken in dit artikel naar wat dode zones zijn, hoe ze ontstaan, waar ze voorkomen en wat de gevolgen zijn.

Wat is een dode zone?

Een dode zone is een gebied in zee waar het gehalte van zuurstof extreem laag is. Deze toestand wordt hypoxie genoemd. In zulke omstandigheden kunnen veel vissen, schaaldieren en andere soorten niet overleven. Ze verlaten het gebied of sterven.

Oorzaken van zuurstoftekort

1. Eutrofiëring

De belangrijkste oorzaak van dode zones is eutrofiëring. Dit proces begint wanneer er grote hoeveelheden van bijvoorbeeld stikstof en fosfor via rivieren in zee terechtkomen. Deze nutriënten zijn afkomstig van kunstmest, rioolwater en industriële lozingen. Ze stimuleren de groei van algen, waardoor het zuurstofgehalte snel omlaag gaat. 

2. Waterstratificatie

Stratificatie betekent dat waterlagen niet goed mengen. In warmere maanden vormt zich een stabiele laag warm water aan het oppervlak, terwijl het koudere water onderin blijft. Daardoor komt er geen nieuwe zuurstof van het oppervlak in de diepere lagen. Als daar ook veel organisch materiaal afzinkt, raakt het water snel zuurstofarm.

3. Klimaatverandering

Klimaatverandering versterkt beide bovenstaande processen. Warm water bevat minder zuurstof dan koud water. Bovendien maakt opwarming van het zeewater de stratificatie sterker, waardoor zuurstoftoevoer naar diepere lagen afneemt. Klimaatverandering leidt ook tot hevigere regenval, wat de afvoer van nutriënten kan vergroten.

Verspreiding van dode zones

Dode zones komen wereldwijd voor. In sommige gevallen zijn ze seizoensgebonden, in andere gevallen zijn ze permanent. Enkele bekende voorbeelden zijn:

• De Golf van Mexico, waar de Mississippi veel nutriënten aanvoert.
• De Baltische Zee, die te maken heeft met geringe watercirculatie en hoge nutriëntenbelasting.
• Kustgebieden in onder andere China en Zuid-Amerika.

Gevolgen voor ecosystemen

Dode zones hebben verschillende negatieve effecten:

• Verlies van biodiversiteit: Veel soorten kunnen niet overleven bij lage zuurstofniveaus.
• Verslechtering van de waterkwaliteit: Door de afbraak van organisch materiaal ontstaan giftige verbindingen, zoals waterstofsulfide.
• Schade aan visserij: Economisch belangrijke soorten verdwijnen tijdelijk of permanent uit het gebied.
• Verstoring van voedselketens: De afwezigheid van bepaalde soorten heeft gevolgen voor het hele ecosysteem.

Mogelijke oplossingen

De belangrijkste maatregel is het beperken van de aanvoer van stikstof en fosfor naar het oppervlaktewater. Dit kan onder andere via betere zuivering van riool- en industrieel afvalwater en een meer verantwoorde bemesting in de landbouw.

Internationale samenwerking is nodig, vooral bij gedeelde zeegebieden zoals de Baltische Zee. Daarnaast is monitoring van groot belang. Metingen met boeien, sensoren en satellieten geven informatie over zuurstofniveaus.

Conclusie

Dode zones zijn het gevolg van een combinatie van menselijke activiteiten en natuurlijke processen. Ze vormen een duidelijke indicator van verstoring in mariene ecosystemen. Door gerichte maatregelen is het mogelijk om bestaande dode zones te verkleinen en de vorming van nieuwe zones te voorkomen. Verder onderzoek en internationale samenwerking zijn hierbij essentieel.