Plasticsoep en microplastics

Plastic is niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Het zit in verpakkingen, kleding, elektronica, meubels, auto’s en zelfs in verzorgingsproducten. Plastic is gemakkelijk in gebruik maar is schadelijk voor de natuur. Jaarlijks belandt er naar schatting acht miljoen ton plastic in de oceaan. Wat niet opgeruimd wordt, komt uiteindelijk in zee terecht. Daar breekt het langzaam af en zinkt het naar de bodem of het verzamelt zich in gigantische gebieden vol met plastic aan het wateroppervlak. Het bekendste voorbeeld is de Great Pacific Garbage Patch. Een ander soort plasticvervuiling is niet met het blote oog te zien. Dit zijn de microscopische kleine plasticdeeltjes die overal in het ecosysteem terecht komen – en uiteindelijk ook in de mens.

Plastic naar de zee

De meeste vervuiling begint ver van de zee. Zwerfafval, afgedankte verpakkingen en industrieel afval komt via rivieren in zee terecht. Ook elke keer dat we synthetische kleding wassen, komen minuscule vezels vrij die via het riool in het oppervlaktewater terechtkomen. De slijtage van autobanden laat kleine rubberdeeltjes achter op de weg, die via regenwater worden weggespoeld.

Eenmaal in zee kunnen er meerdere dingen met het plastic gebeuren. Grote stukken afval blijven drijven of spoelen aan, en kleinere stukken vallen uiteen in fragmenten die te klein zijn om nog op te ruimen. Deze microplastics – deeltjes kleiner dan vijf millimeter – zijn inmiddels overal ter wereld aangetroffen: in poolijs, op oceaanbodems, in regenwater, en zelfs in mensen.

Impact op het leven in zee

Het zeeleven komen op verschillende manieren in aanraking met plastic. Sommige dieren, zoals zeevogels en zeeschildpadden, raken verstrikt in stukken plastic of ze zien het aan als voedsel. Veel schadelijker nog is de opname van microplastics door dieren die filteren of plankton eten. Mosselen, garnalen, vissen – allemaal eten ze kleine stukjes plastic, en die zich kunnen ophopen in hun weefsels.

Microplastics zijn niet alleen schadelijk vanwege hun fysieke aanwezigheid. Ze kunnen ook dragers van giftige stoffen zijn. Stoffen zoals PCB’s, en weekmakers hechten zich aan het oppervlak van plasticdeeltjes. Zodra deze worden opgenomen door dieren, kunnen die chemicaliën hun lichaam binnendringen en zich ophopen in de voedselketen. Deze giftige stoffen, eenmaal geconcentreerd in grotere roofdieren kunnen gezondheidsproblemen veroorzaken die nog niet volledig begrepen worden.

Naar de mens

We hebben gezien dat plastic in het hele ecosystem terecht komt. Wat dit precies betekent voor de gezondheid van mensen is nog onderwerp van veel onderzoek, maar er zijn zorgen. Er zijn microplastics aangetroffen in drinkwater, zeezout, honing, bier en bloed. De effecten op lange termijn zijn nog niet volledig bekend, maar er kunnen mogelijk ontstekingsreacties, celstress en hormonale verstoringen veroorzaakt worden.
Wat dit complex maakt, is dat de schadelijkheid van microplastics afhangt van de grootte, vorm, samenstelling en chemische lading van de deeltjes. Niet elk stukje plastic is even giftig. Maar de groeiende aanwezigheid van deze deeltjes in onze voedselketen is een reden tot zorg.

Een wereldwijd probleem

Plasticvervuiling is een wereldwijd probleem, maar het begint bij lokaal gedrag en beleid. Veel landen beschikken nog niet over de infrastructuur om afval goed te verzamelen of te recyclen. In regio’s waar het plasticgebruik toeneemt maar afvalverwerking achterblijft, stroomt de vervuiling rechtstreeks naar rivieren en de oceaan. Grote rivieren zoals de Ganges, de Mekong en de Yangtze behoren dragen enorm bij aan de hoeveelheid plastic die de oceaan bereikt.

Ook in rijkere landen gaat het nog vaak mis. Veel plastic is moeilijk te verwerken. Een deel belandt in het buitenland, of op ongecontroleerde stortplaatsen, waar het opnieuw in het milieu terechtkomt.

Wat doen we eraan?

Gelukkig groeit het bewustzijn wereldwijd. Steeds meer overheden nemen maatregelen om plasticvervuiling aan te pakken. In de Europese Unie geldt inmiddels een verbod op bepaalde wegwerpproducten zoals rietjes en wattenstaafjes. Verschillende landen hebben statiegeldsystemen ingevoerd voor flessen en blikjes.

Naast beleid spelen innovatie en technologie een belangrijke rol. Initiatieven zoals The Ocean Cleanup proberen plastic uit rivieren en de oceaan te verwijderen met behulp van opvangsystemen. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan waterfilters die microplastics kunnen afvangen, en aan bioplastics die onder natuurlijke omstandigheden wél afbreken.

Maar de meest effectieve verandering begint misschien wel bij ons gedrag. Door te kiezen voor herbruikbare producten, kritisch te kijken naar verpakkingen en ons afval correct te scheiden, kunnen we de hoeveelheid plastic die in het milieu terechtkomt drastisch verminderen. Iedere keuze telt, vooral als de juiste keuze door iedereen wordt gemaakt.