Waarom biodiversiteit in de oceaan onmisbaar is

De oceaan vormt het grootste ecosysteem op aarde. Het kent veel regionale verschillen, van tropische koraalriffen tot de ijskoude diepzee. Toch weten we weinig over wat er zich allemaal onder het oppervlak afspeelt. Wat we wél weten, is dat de oceaan vol zit met leven. Van klein plankton tot gigantische walvissen: de mariene biodiversiteit is enorm én erg belangrijk. Elk organisme vervult een unieke rol binnen het complexe web van het leven in zee. In dit deel onderzoeken we waarom die biodiversiteit zo belangrijk is en welke gevolgen het heeft als ze onder druk komt te staan.

Biodiversiteit als fundament van veerkrachtige ecosystemen

Biodiversiteit betekent de verscheidenheid aan soorten in een bepaald gebied. In de oceaan is dit niet alleen een rijkdom aan verschillende vissen en koralen, maar ook bacteriën, schimmels, weekdieren, zeezoogdieren, algen en nog veel meer. Elk van deze soorten draagt op zijn eigen manier bij aan het in stand houden van het ecosysteem.

Hoe groter de biodiversiteit, hoe veerkrachtiger het ecosysteem. En die veerkracht is essentieel in een tijd waarin ecosystemen steeds vaker onder druk staan door menselijke activiteiten, klimaatverandering en andere verstoringen. In ecosystemen met een grote hoeveelheid soorten kunnen verstoringen beter worden opgevangen, omdat meerdere organismen vergelijkbare functies kunnen vervullen. Wanneer een bepaalde soort wegvalt, kunnen andere soorten de taak van die soort in het systeem overnemen. In ecosystemen waar weinig verschillende soorten zijn is dit ‘vangnet’ veel kleiner, waardoor het geheel kwetsbaarder is.

Sleutelsoorten

Sommige organismen zijn belangrijker dan andere voor de stabiliteit van het ecosysteem. Deze zogeheten sleutelsoorten hebben een grote invloed op hun omgeving. Als ze verdwijnen, heeft dat vaak desastreuze gevolgen voor het hele systeem.

Een bekend voorbeeld is de zeeotter. In de kustwateren van het noordelijke deel van de Stille Oceaan eten zeeotters grote hoeveelheden zee-egels. Zee-egels eten kelp en zonder zeeotters groeien zee-egelpopulaties explosief en eten ze hele kelpwouden kaal. Kelp vormt een leefgebied en voedselbron voor honderden andere soorten. Als de zeeotter verdwijnt verdwijnt dus ook het kelpwoud en er volgt een domino-effect aan soortenverlies.

Koraalriffen zijn sleutelstructuren. Ze beslaan slechts een klein percentage van het oceaanoppervlak, maar huisvesten tot 25% van alle mariene soorten. Koralen zelf zijn levende dieren die in symbiose leven met microscopische algen. Deze algen heten zoöxanthellen en voorzien het koraal van energie. Bij te warm water of andere verstoringen kunnen deze algen niet leven. Zonder deze algen verbleekt en sterft het koraal, en daarmee ook de enorme rijkdom aan leven in en rondom de koraalriffen.

Een ander onmisbaar organisme is plankton, een verzamelnaam voor kleine, vaak microscopische planten (fytoplankton) en dieren (zoöplankton) die aan het begin staan van de voedselketen. Plankton produceert bovendien een groot deel van de zuurstof in onze atmosfeer – naar schatting zelfs meer dan alle bossen bij elkaar. De gezondheid van plankton is dus van levensbelang, voor de natuur en voor de mens.

Voedselketens: onderling in balans

In de oceaan zijn alle soorten direct of indirect met elkaar verbonden via de voedselketen. Aan de basis staat meestal het fytoplankton, dat via fotosynthese zonlicht omzet in energie. Die energie wordt komt vervolgens bij zoöplankton terecht, die weer gegeten worden door kleine vissen. En de vissen zijn een prooi voor grotere roofvissen zoals tonijn, en die zijn uiteindelijk voedsel voor top predatoren zoals haaien.

Wanneer één schakel uit deze keten wegvalt, kan het hele systeem verstoord worden. Overbevissing van roofvissen leidt bijvoorbeeld tot te veel kleinere vissen. Zelfs kleine verschuivingen kunnen leiden tot grote ecologische veranderingen.

Naast voedselrelaties zijn er ook symbiotische relaties, waarbij soorten nauw met elkaar samenwerken. Een klassiek voorbeeld is de eerder genoemde relatie tussen koralen en algen. Maar ook de reinigingsvissen die parasieten van grotere vissen eten, of de samenwerking tussen zeeanemonen en clownvissen, tonen hoe afhankelijk soorten van elkaar zijn. Verlies van de ene soort betekent daarom vaak ook het verdwijnen van de andere.

Wat betekent verlies van biodiversiteit voor de mens?

De gezondheid van mariene ecosystemen is direct verbonden met menselijke welvaart. Een afname van biodiversiteit in zee heeft ingrijpende gevolgen op meerdere vlakken:

1. Voedselzekerheid

Voor veel mensen wereldwijd is vis de belangrijkste eiwitbron. Biodiversiteit houdt vispopulaties gezond en productief. Overbevissing, vervuiling en klimaatverandering bedreigen deze voedselbron, zeker in ontwikkelingslanden.

2. Kustbescherming

Koraalriffen, zeegrasvelden en mangroven vormen natuurlijke barrières tegen stormen, erosie en zeespiegelstijging. Ze breken golven af en beschermen mensen die in kustgebieden wonen.

3. Koolstofopslag en klimaatregulatie

Oceaanecosystemen, slaan grote hoeveelheden koolstof op en helpen zo de opwarming van de aarde te beperken. Verstoring van deze ecosystemen kan dit proces verstoren en klimaatverandering versnellen.

4. Economische waarde

Toerisme, visserij en andere economische sectoren zijn afhankelijk van gezonde zeeën. Biodiversiteit en een gezonde oceaan genereren inkomsten wereldwijd.

Conclusie

De biodiversiteit in de oceaan is geen luxe, maar een noodzakelijkheid. Het zorgt voor stabiliteit, productiviteit en weerbaarheid van ecosystemen waarvan ook mensen afhankelijk zijn. Elk organisme speelt een rol in het grotere geheel. Bescherming van de mariene biodiversiteit is daarom belangrijk. Door ecosystemen te herstellen, duurzaamheid te stimuleren en vervuiling en CO2-uitstoot terug te dringen, kunnen we de oceaan gezond houden.