Veranderingen: waarom onderzoek en bescherming relevant zijn
De oceaan is van enorme waarde. Ze beslaat meer dan 70% van het aardoppervlak, reguleert het klimaat, produceert meer dan de helft van de zuurstof op aarde. En het is het grootste ecosysteem ter wereld. Ook is de oceaan voor miljarden mensen een bron van voedsel, werkgelegenheid en recreatie.
Toch verandert de oceaan op manieren die niet altijd even zichtbaar zijn. Wetenschappers wereldwijd constateren ontwikkelingen die een grote invloed hebben op de gezondheid van mariene ecosystemen. Door verschillende factoren veranderen de samenstelling, temperatuur en chemie van het zeewater, en daarmee ook de biodiversiteit die ervan afhankelijk is. Inzicht in deze veranderingen is belangrijk om goede keuzes te maken over hoe we met de oceaan omgaan. Dat geldt voor nu en voor in de toekomst.
In dit eerste deel bespreken we vier belangrijke veranderingen die momenteel een grote invloed hebben op de oceanen: opwarming, verzuring, plasticvervuiling en overbevissing. Deze dingen verstoren fundamentele processen in de zee, en ze staan met elkaar in verband.
Opwarming van de oceaan
De oceaan speelt een centrale rol bij de temperatuur op aarde: ze neemt jaarlijks ongeveer 90% van de overtollige warmte op die ontstaat door de toename van broeikasgassen in de atmosfeer. Hierdoor stijgt echter de gemiddelde temperatuur van het zeewater wereldwijd.
Deze opwarming is niet gelijkmatig verdeeld. Tropische gebieden en oppervlaktelagen warmen een stuk sneller op dan diepe wateren. Deze temperatuurveranderingen beïnvloeden onder andere de verspreiding van dieren, het broedgedrag van vissen en de gezondheid van koraalriffen. Ook neemt de frequentie en kracht van stormen toe doordat warme zeeën extra energie afgeven aan de atmosfeer.
Een bijkomend gevolg is de uitzetting van zeewater, en samen met het smelten van ijskappen draagt dit bij aan zeespiegelstijging. Dit heeft niet alleen ecologische, maar ook sociale en economische gevolgen voor mensen die aan de kust wonen.
Verzuring van de oceaan
De oceaan neemt ongeveer een derde van de CO2 uitstoot op die door menselijke activiteiten vrijkomt. Dit helpt om de opwarming van de atmosfeer af te remmen, maar het leidt ook tot chemische veranderingen in het zeewater.
Wanneer CO2 oplost in de zee, daalt de pH waarde van het water. Dit proces heet oceaanverzuring. Het heeft met name gevolgen voor organismen die kalk nodig hebben om hun skelet of schaal te laten groeien, zoals koraal, mosselen, zee-egels en sommige soorten plankton. Naarmate de verzuring toeneemt, wordt het moeilijker voor deze organismen om voldoende kalk op te nemen en hun schaal of skelet op te bouwen. Omdat veel van deze soorten belangrijk zijn in het voedselweb, kan verzuring gevolgen hebben die zich uitstrekken tot ver bovenin de voedselketen.
Plastic vervuiling
Plastic is een veelzijdig materiaal dat wereldwijd op grote schaal wordt gebruikt, maar het komt ook terecht op plekken waar het niet thuishoort. En dan vooral in de oceaan. Jaarlijks stroomt er ongeveer 8 tot 11 miljoen ton plastic afval in zee, via rivieren, kustgebieden en door scheepvaart.
Eenmaal in zee breekt plastic nauwelijks af. Het vervalt wel in kleinere stukjes, micro- en nanoplastics genoemd, die vervolgens in allerlei organismen worden teruggevonden: van plankton tot walvissen. Dieren kunnen dit plastic inslikken of erin verstrikt raken.
Plastic heeft niet alleen fysieke effecten, maar kan ook chemische stoffen afgeven of aantrekken. Sommige van deze stoffen kunnen hormoonverstorend werken of giftig zijn. Er wordt nog onderzocht hoe wijdverspreid microplastics zijn in voedselketens, en of ze ook in de mens terecht kunnen komen, bijvoorbeeld door het eten van vis.
Overbevissing
Visserij is al lang een belangrijke bron van voedsel en inkomen, maar tegenwoordig heeft intensieve en grootschalige visvangst geleid tot druk op veel vis populaties. Volgens schattingen wordt meer dan een derde van de visbestanden overbevist, wat betekent dat er meer wordt gevangen dan er op natuurlijke wijze kan worden aangevuld.
Daarnaast is er bijvangst: het onbedoeld vangen van andere soorten, waaronder jonge vissen, zeevogels, dolfijnen en schildpadden. Ook netten die over de zeebodem slepen kunnen schade aanrichten aan kwetsbare habitats zoals koraalriffen.
Overbevissing beïnvloedt niet alleen de ecologische balans, maar heeft ook sociale gevolgen. Mensen die afhankelijk zijn van vissen kunnen hun traditionele manier van leven verliezen als die vispopulaties uitgeput raken.
De rol van oceaanonderzoek
Oceaanonderzoek is belangrijk om te begrijpen wat er gebeurt in de zee en wat de gevolgen zijn voor mens en natuur. Wetenschappers bestuderen bijvoorbeeld hoe warm het zeewater wordt, hoeveel plastic erin drijft, hoeveel vis er nog is, en hoe zuur het water wordt. Door al deze informatie te verzamelen, kunnen we beter zien wat de gevolgen zijn van menselijke activiteiten, zoals het uitstoten van broeikasgassen of te veel vissen.
Met deze kennis kunnen landen en organisaties plannen maken om de oceaan beter te beschermen. Ook kunnen we daardoor op tijd ingrijpen als er iets mis dreigt te gaan. Zonder goed onderzoek weten we niet wat er verandert, en kunnen we ook niet goed zorgen voor de zee, terwijl die zo belangrijk is voor iedereen.
Tot slot
De oceaan is van groot belang voor het leven op aarde. Ze geeft ons zuurstof, voedsel en helpt het klimaat stabiel te houden. Ook biedt ze werk en ontspanning aan miljoenen mensen. Maar de zee verandert snel door vervuiling, opwarming en overbevissing. Als we niets doen, raken veel dieren en planten in de oceaan in de problemen, en uiteindelijk ook wijzelf. Daarom is het belangrijk dat we beter leren begrijpen wat er gebeurt in de oceaan, en wat we kunnen doen om de zee gezond te houden.